ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਖ਼ਤਰੇ 'ਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨ ਤੋਂ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਜਾਂ ਡਰੋਨ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ, ਸਗੋਂ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਜਵਾਬ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ 'ਤੇ ਡਰੋਨ ਅਤੇ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਹਮਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹਾਲੀਆ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੇ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ 'ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਰੂਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਤਿ-ਆਧੁਨਿਕ ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਸਿਸਟਮ S-400 ਟ੍ਰਾਇੰਫ ਦੁਆਰਾ ਨਿਭਾਈ ਗਈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਵਾਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੁਣ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਣ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਰੂਸ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਤਿ-ਆਧੁਨਿਕ S-400 ਟ੍ਰਾਇੰਫ ਸਿਸਟਮ ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤ ਹੁਣ ਉਸ ਤਕਨਾਲੋਜੀ 'ਤੇ ਨਜ਼ਰ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਕਦਮ ਅੱਗੇ ਹੈ, S-500 ਮਿਜ਼ਾਈਲ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ। ਰੂਸ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਹਾਲੀਆ ਮਾਸਕੋ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਇਆ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਹੱਦਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰ ਸਕੇਗਾ, ਬਲਕਿ ਅਤਿ-ਆਧੁਨਿਕ ਰੱਖਿਆ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ ਵੱਲ ਵੀ ਵਧੇਗਾ।
ਹਾਲ ਹੀ 'ਚ ਕੀ ਹੋਇਆ?
7 ਮਈ 2025 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪੀਓਕੇ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਕਸ਼ਮੀਰ) ਵਿੱਚ 9 ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਰਜੀਕਲ ਸਟ੍ਰਾਈਕ ਕੀਤੇ। ਜਵਾਬ 'ਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਡਰੋਨ ਅਤੇ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀ ਟਿਕਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ S-400 ਟ੍ਰਾਇੰਫ ਤੇ ਏਕੀਕ੍ਰਿਤ ਕਾਊਂਟਰ UAS ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹਮਲੇ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ।
ਐੱਸ-400 ਟ੍ਰਾਇੰਫ: ਦੁਸ਼ਮਣ ਲਈ 'ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਚੱਕਰ'
ਐੱਸ-400 ਟ੍ਰਾਇੰਫ ਰੂਸ ਦੁਆਰਾ ਵਿਕਸਤ ਇੱਕ ਮੋਬਾਈਲ ਸਤ੍ਹਾ ਤੋਂ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 2007 'ਚ ਰੂਸ ਦੀ ਫੌਜ 'ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਸਿਸਟਮ 400 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਤੋਂ ਹਵਾਈ ਜਹਾਜ਼, ਡਰੋਨ, ਕਰੂਜ਼ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਬੈਲਿਸਟਿਕ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਵਰਗੇ ਹਵਾਈ ਖਤਰਿਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦਾ ਨਾਮ 'ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਚੱਕਰ' ਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ 'ਚ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿੰਨੀ ਘਾਤਕ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਪੱਧਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਤੇ ਰੂਸ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸੌਦਾ ਹੋਇਆ
ਭਾਰਤ ਨੇ ਅਕਤੂਬਰ 2018 'ਚ ਰੂਸ ਤੋਂ 5.43 ਬਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਪੰਜ S-400 ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸੌਦੇ 'ਤੇ ਹਸਤਾਖਰ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਤਿੰਨ ਰੈਜੀਮੈਂਟਾਂ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਦੋ ਹੋਰ 2026 ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਹੈ। ਰੂਸ-ਯੂਕਰੇਨ ਯੁੱਧ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਦੇਰੀ ਹੋਈ ਸੀ।
-ਪਹਿਲਾ ਸਕੁਐਡਰਨ 2021 'ਚ ਭਾਰਤ ਆਇਆ ਸੀ।
-ਉਹ ਆਦਮਪੁਰ ਤੇ ਹਲਵਾਰਾ ਹਵਾਈ ਅੱਡਿਆਂ 'ਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਹਨ।
-ਇੱਕ ਸਕੁਐਡਰਨ 'ਚ ਦੋ ਬੈਟਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
-ਇੱਕ ਬੈਟਰੀ 'ਚ 8 ਲਾਂਚਰ ਵਾਹਨ (TEL), 2 ਰਾਡਾਰ ਤੇ ਇੱਕ ਕਮਾਂਡ ਪੋਸਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਐੱਸ-400 ਕਿਵੇਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ?
ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਅਤੇ ਸਟੀਕ ਹੈ। ਇਸਨੂੰ ਤਾਇਨਾਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ 5 ਮਿੰਟ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ 300 ਹਵਾਈ ਟੀਚਿਆਂ ਨੂੰ ਟਰੈਕ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 36 ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਐਸ-400 ਚਾਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੈ:
40N6E - 400 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਰੇਂਜ
48N6E3 - 250 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਰੇਂਜ
9M96E2 – 120 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਰੇਂਜ
9M96E - 40 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਰੇਂਜ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਿਜ਼ਾਈਲਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਇਹ ਸਿਸਟਮ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੂਰੀਆਂ ਅਤੇ ਉਚਾਈ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਖਤਰਿਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ 'ਚ ਐਸ-400 ਦੀ ਤਾਇਨਾਤੀ
ਭਾਰਤ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ:
ਸਿਲੀਗੁੜੀ ਕੋਰੀਡੋਰ (ਚਿਕਨ ਨੇਕ) - ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਦਾ ਇਹ ਖੇਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਰਾਜਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਚੀਨ-ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ ਸਰਹੱਦੀ ਖੇਤਰ - ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਘੁਸਪੈਠ ਅਤੇ ਅੱਤਵਾਦੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਾ।
ਰੂਸ ਇਸ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਨਵੇਂ S-500 ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। 2024 'ਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਦੀ ਰੂਸ ਫੇਰੀ ਦੌਰਾਨ ਰੂਸ ਨੇ ਦੁਬਾਰਾ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ S-500 ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਰੱਖਿਆ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਭਾਰਤ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਆਧੁਨਿਕ ਹਵਾਈ ਰੱਖਿਆ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।
ਐਸ-400 ਇੰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਿਉਂ ਹੈ?
-ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਜਾਂ ਡਰੋਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਟਰੈਕ ਕਰਦਾ ਹੈ।
-ਬਹੁਤ ਉਚਾਈ ਅਤੇ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਹਮਲਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।
-ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਜਾਮਿੰਗ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ GPS ਬਲਾਕਿੰਗ) ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
-ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਕਈ ਖਤਰਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠ ਸਕਦਾ ਹੈ।
-ਕਿਸੇ ਵੀ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹਮਲਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਹੈ।